Organy w kościele św. Trójcy Gdańsku

W LATACH 2008-2018 W KOŚCIELE ŚWIĘTEJ TRÓJCY W GDAŃSKU FRANCISZKANIE Z POMOCĄ WIELU OSÓB, FIRM I INSTYTUCJI ZAINICJOWALI ODBUDOWĘ I ODBUDOWALI MANIERYSTYCZNO-BAROKOWE ORGANY (1616-1618, 1703, 1757)

Manierystyczno-barokowe organy we franciszkańskim kościele Świętej Trójcy w Gdańsku to jeden z największych zabytków ruchomych na Pomorzu. 45-głosowy mechaniczny instrument z wiatrownicami klapowo-zasuwowymi umiejscowiony jest we wschodniej części świątyni, w bliskości lektorium. Instrument posiada pięć sekcji brzmieniowych, w tym dwie sekcje pedałowe, co jest unikalnym rozwiązaniem konstrukcyjno-stylistycznym w barokowym budownictwie organowym. Manierystyczny wystrój plastyczny szafy głównej, przedniej i empory organowej należy do najpiękniejszych i najznakomitszych przykładów tej stylistyki w Europie. Do jednorodnej konstrukcji przylega dobudowany na początku XVIII w. balkon z oddzielną szafą w stylu późno barokowym ozdobiony rozrzeźbionymi motywami akantu oraz naturalnej wielkości orkiestrą anielską. Najprawdopodobniej organy wybudował Merten Friese w latach 1616-1618. Manierystyczną oprawę szaf organowych wykonał Hans Schnabel. W roku 1703 Tobias Lehmann dobudował do organów, od strony południowej, oddzielną szafę pedałową w której umieścił największe piszczałki tej sekcji. W 1757 r. Friedrich Rudolf Dalitz dokonał ostatniej barokowej rozbudowy instrumentu. W roku 1914 Otto Heinrichsdorff kompletnie wymienił zawartość organów – budując praktycznie nowy, 58 głosowy instrument. W czasie drugiej wojny światowej, w roku 1943 wykonano fotograficzną i rysunkową dokumentację zabytkowych elementów organów, a następnie zdemontowano je i wywieziono na Żuławy. Po wojnie zdemontowane elementy powróciły do Gdańska i były składowane na poddaszu kościoła Świętej Trójcy. Dawny – oryginalny istrument przetrwał tylko w formie szczątkowej. Szczęśliwie zachowało się ok. 65% substancji zabytkowej empor, prospektów i szaf organowych. W roku 1960 odbudowano balkon i prospekt szafy pedałowej z roku 1703. W latach 2008-2018 franciszkanie z pomocą wielu osób, firm i instytucji zainicjowali odbudowę i odbudowali szafy i prospekty organowe umieszczając w nich kolejny, nowy instrument o brzmieniu manierystyczno-barokowym.

W imieniu Zakonu Braci Mniejszych Konwentualnych (franciszkanów) projektem odbudowy organów kierował o. dr Tomasz Jank gwardian klasztoru i rektor kościoła przy wsparciu dr hab. Andrzeja Mikołaja Szadejki (organisty, nauczyciela akademickiego i animatora życia muzycznego, prezesa Stowarzyszenia Przyjaciół Kościoła Świętej Trójcy „Dziedziniec”) oraz Marii Zakrzewskiej (konserwatora zabytków).

Ogromne zadanie jakim była odbudowa organów w kościele Świętej Trójcy w Gdańsku podzielono na dwie części: konserwację zachowanych elementów wraz z odbudową szaf i prospektów organowych oraz budowę nowego instrumentu. Prace konserwatorskie poprzedziła żmudna inwentaryzacja, której początki sięgają roku 2003, a której zwieńczeniem była pełna dokumentacja opracowana przez Katarzynę Darecką w roku 2006. Właściwą odbudowę/konserwację organów można było rozpocząć dopiero po pozyskaniu przez franciszkanów pierwszej dotacji z Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego co nastąpiło w roku 2008.

Po wykonaniu szeroko zakrojonych prac budowlano-konserwatorskich w obrębie przyszłej inwestycji (renowacja lektorium, konserwacja ściany wschodniej korpusu głównego, konserwacja prospektu pedałowego odtworzonego w 1960 r., budowa konstrukcji empory) w roku 2008, w latach 2009-2015 przeprowadzono prace konserwatorskie przy prospektach i szafach organowych. Prace i montaż wykonała firma „DART” S.C. PRACOWNIE KONSERWATORSKIE z Gdańska, pod kierunkiem Jacka Dyżewskiego (prace stolarskie i snycerskie) przy współpracy z zespołem konserwatorów kierowanych przez Jolantę Pabiś-Ptak (konserwacja i rekonstrukcja polichromii). Ostatnie prace konserwatorskie wykonano w roku 2018 przy balustradzie lektorium (rekonstrukcja polichromii).

W latach 2012-2018, nowy instrument o brzmieniu manierystyczno-barokowym wybudowała, wyłoniona podczas międzynarodowego konkursu organmistrzowskiego, firma ORGELWERKSTATT WEGSCHEIDER z Drezna pod kierunkiem Kristiana Wegscheidera przy współpracy z firmą SLJ BUDOWA ORGANÓW Szymona Lecha Januszkiewicza z Pruszcza Gdańskiego, według założeń i wytycznych oraz pod nadzorem dr hab. Andrzeja Mikołaja Szadejki.

Prace konserwatorskie i budowa instrumentu zostały wsparte finansowo przez
Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Gminę Miasta Gdańsk, Prowincję Braci Mniejszych Konwentualnych pw. Św. Maksymiliana Marii Kolbego w Polsce (Franciszkanów), Stowarzyszenie Przyjaciół Kościoła Świętej Trójcy „Dziedziniec” oraz wielu Darczyńców indywidualnych i instytucjonalnych z kraju i z zagranicy (w tym ponad 550 Patronów piszczałek).

Ogółem w pracach konserwatorskich było bezpośrednio zaangażowanych ponad 80 osób, zaś w budowę instrumentu prawie 40 nie licząc osób zaangażowanych w inne prace pomocnicze (konsultacje organologiczne, kwerendy, dokumentacja fotograficzna, tłumaczenia językowe, konsultacje prawne, obsługa księgowa itp.)

– Tomasz Jank – w imieniu zakonu w latach 2005-2018 kierował projektem odbudowy organów, m.in. zlecił Katarzynie Dareckiej przygotowanie pełnej inwentaryzacji zachowanych elementów szaf i prospektów. W roku 2008 zainicjował i rozpoczął odbudowę organów; dokonał wyboru wykonawcy prac konserwatorskich, a do współpracy przy projekcie zaprosił Marię Zakrzewską i Andrzeja Szadejkę. Przygotowywał wnioski i kierował prośby o dotacje do MKiDN, Gminy Miasta Gdańska oraz innych instytucji, firm i osób prywatnych. Organizował i rozliczał środki przeznaczone na realizację inwestycji.

– Andrzej Szadejko – w latach 2008-2018 służył pomocą merytoryczną dotyczącą projektu. Jest autorem wytycznych merytorycznych i koncepcji stylistycznej budowy nowego instrumentu, która została przyjęta przez klasztor, jako podstawa do realizacji w roku 2011. Był przewodniczącym jury konkursowego, które wyłoniło przyszłego wykonawcę instrumentu podczas Międzynarodowego Konkursu Organmistrzowskiego w roku 2011. W grudniu 2012 r. klasztor podpisał z p. Andrzejem umowę na nadzór merytoryczny nad budową nowego instrumentu (2012-2013; 2016-2018) oraz zlecił mu koordynację tych prac. Od roku 2008 Andrzej Szadejko prowadził promocję projektu m.in. organizując Koncerty dla Gdańszczan i festiwal ORGANy PLUS+.

– Maria Zakrzewska – brała czynny udział w relokacji zachowanych elementów szaf organowych z poddasza kościoła Świętej Trójcy do prezbiterium w roku 2003 oraz kierowała ich wstępną inwentaryzacją i konserwacją. Pomagała w pisaniu wniosków o dotacje na prowadzone prace do MKiDN oraz Gminy Miasta Gdańska oraz w ich rozliczaniu. Prowadziła nadzór inwestorski nad pracami konserwatorskimi prowadzonymi w latach 2008-2018.

W razie pytań i wątpliwości prosimy o kontakt z gwardianem rektorem kościoła Świętej Trójcy:
o. Tomasz Jank OFMConv. tel. +48 606231933; tjank [AT] franciszkanie [DOT] pl

fot. Izabela Sitz