Pieśń słoneczna - Rozpoczęcie uwielbienia Boga (1)

W ramach "Wielkiego Jubileuszu Pieśni Słonecznej 1225-2025", który przeżywamy w Prowincji św. Maksymiliana M. Kolbego, będziemy publikować materiały związane z Pieśnią Słoneczną.

Na początek zachęcamy do lektury komentarza o. dr. Michała Baranowskiego OFMConv do pierwszej zwrotki oraz komentarza muzycznego o. dr. Artura Przechowskiego OFMConv.

 

Pieśń słoneczna - 1 zwrotka „Rozpoczęcie uwielbienia Boga” i komentarz

Najwyższy, dobry, wszechpotężny Panie,
Tobie jednemu chwała, cześć i moc.
Tobie jednemu one wciąż przystoją
I nikt z nas nie jest godzien wielbić Ciebie.

W języku włoskim:

Altissimo, Onnipotente Buon Signore,
tue sono le lodi, la gloria, l'onore e ogni benedizione.
A te solo, o Altissimo, si addicono
e nessun uomo è degno di menzionarti.

 

Powstanie Pieśni

Na początku 1225 roku schorowany już św. Franciszek, dotknięty wyniszczeniem organizmu i postępująca ślepotą, spędza najprawdopodobniej dwa miesiące w ogrodzie klasztoru sióstr klarysek przy kościele pod wezwaniem Św. Damiana w Asyżu, gdzie układa w języku starowłoskim najsłynniejszą średniowieczną pieśń (tzw. „Pieśń Słoneczna” albo „Pochwała Stworzeń”). Na wieść o konflikcie pomiędzy burmistrzem miasta i biskupem układa kolejną strofę Pieśni, tę mówiącą o przebaczających, i tym słowem prowadzi do zgody skłóconych. Wobec zbliżającej się śmierci dołącza jeszcze strofę o „siostrze śmierci”… W psalmach pochwalnych i kantykach biblijnych należy też dopatrywać się wzoru dla modlitwy pełnej ekspresji i radości, a wyrażającej się w pieśni, tak przecież charakterystycznej dla trubadura Pańskiego, jakim był Franciszek.

Biblijne tło „Pieśni Słonecznej”

Życie duchowe ludu Bożego od wieków czerpie z obfitego źródła słowa Bożego. Modlitwa osobista i wspólnotowa sięga zwłaszcza do Psałterza. Kościół przejął od ludu Starego Przymierza ten skarbiec modlitwy zawarty w Piśmie świętym. Jako natchniona księga Pisma Świętego był on przyjmowany jako słowo modlitwy namaszczone natchnieniem Ducha Świętego. Pustelnicy odmawiali psalmy wręcz „nieustannie”. Św. Benedykt dla swoich mnichów ułożył modlitwę psalmami, która dała początek liturgicznej modlitwie Kościoła. Św. Franciszek z Asyżu z takim upodobaniem modlił się psalmami, że na ich wzór ułożył kilkanaście „własnych” psalmów, które składały się z fragmentów psalmów i innych tekstów biblijnych i liturgicznych. Psalmy wysławiające wielkość i mądrość Boga w dziele stworzenia (Ps 8; Ps 104; Ps 148) i „Kantyk Trzech Młodzieńców” (Dn 3,52-90) należą do biblijnego podłoża, na którym wyrosła najbardziej znana modlitwa Franciszkowa - Pieśń stworzeń.

Pierwsza zwrotka

Pierwsza zwrotka to uroczyste rozpoczęcie uwielbienia, podkreślające majestat Boga trzema ulubionymi przez św. Franciszka tytułami Pana: najwyższy, dobry, wszechpotężny. W wersecie 1. znajduje się wyliczenie przynależnych Bogu aktów czy sposobów oddania czci zaczerpnięte księgi proroka Daniela (por. Dn 3,52) i z księgi Apokalipsy świętego Jana (por. Ap 4, 9 i 11). W drugim wersecie, w przekładzie polskim mamy także „trójkę” określeń tego, co przynależne Bogu ze strony Jego stworzeń: chwała, cześć i moc. W oryginale ten trzeci element to „l’onore” (honor), a więc kolejny synonim do chwały i czci. Ponadto mamy tam jeszcze określenie „ogni benedizione” (wszelkie błogosławieństwo).  W wersecie 3. Kantyku zacytowana została natomiast starotestamentalna Księga Tobiasza (por. Tb 8,5), a podkreśla ona prymat Boga i Jego chwały. Ani człowiek, ani żadne inne stworzenie, nie może oczekiwać i przypisywać sobie takiej chwały. Co więcej – czwarty werset stwierdza – że oddawanie chwały Bogu jest wielką łaską, której nikt z nas sobie nie jest godzien, w swojej małości i grzeszności, niedoskonałości słowa i życia.

o. dr Michał Baranowski OFMConv

 

Najstarsza znana kopia tekstu Kantyku (XIII w.) zachowana w kodeksie 338 w Bibliotece Klasztoru św. Franciszka w Asyżu
(na dole strony tekst pierwszej zwrotki)

 

Komentarz muzyczny

Monumentalne Preludium Es-dur BWV 552 Jana Sebastiana Bacha, interpretowane jest jako utwór ku czci Trójcy Świętej. Istnieje przypuszczenie, że pierwotnie Preludium Es-dur zostało skomponowane w tonacji D-dur (jak wiele tego typu utworów w czasach Bacha), a dopiero później przetransponowane do tonacji Es-dur jako tonacji powszechnie uznanej wówczas za wyjątkowo wzniosłą i majestatyczną.

Wspomnijmy, że tonacja ta posiada przy kluczu TRZY bemole (b, es, as), a zatem właśnie tyle, ile Osób współistnieje w Trójcy Świętej. W strukturze utworu można wyróżnić też TRZY większe części. Muzyczny pejzaż Preludium oparty został na TRZECH kolejno wprowadzanych tematach (A, B, C), przeplatających się ze sobą (w schemacie: ABA-CAB-ACC-A). Każdy ze wspomnianych tematów nawiązywać ma do jednej z Osób Trójcy świętej. I tak:

• Temat pierwszy (A), najdostojniejszy i pełen zawieszonych harmonii, obrazuje Boga Ojca.
• Temat drugi (B) odnosi się do Syna Bożego; rozpoznać go można po trzykrotnych akordach staccato, przeplatanych jakby zstępującymi z góry przebiegami szesnastkowymi, na które odpowiada jak echo ten sam motyw, zagrany już nieco ciszej.
• Trzeci wreszcie temat (C) obrazuje dynamikę Ducha Świętego. Składa się z przebiegów szesnastkowych zstępujących z góry i przechodzących w równie szybkie interwały, symbolizujące płomyki ognia.

Preludium Es-dur Bacha otwiera również nasze muzyczne świętowanie roku 2025 jako Jubileuszu 800-lecia powstania „Pieśni słonecznej” św. Franciszka. Przypomnijmy, że pierwsza strofa Franciszkowej „Pieśni” to inwokacja ku chwale i czci Boga, równie pełna blasku i zachwycająca: Najwyższy, wszechmogący, dobry Panie, Twoja jest sława, chwała i cześć, i wszelkie błogosławieństwo. Jedynie Tobie, Najwyższy, przystoją, a żaden człowiek nie jest godny nazwać Ciebie...

o. dr Artur Przechowski OFMConv

Solistą jest Mateusz Wierzchowski, absolwent Akademii Muzycznych w Poznaniu i Bydgoszczy,
m.in organista w Sanktuarium Matki Bożej w Cudy Wielmożnej, Pani Poznania